емайл: bekievam@rferl.org Facebook: @Mehribon.Bekieva
Икки йилдирки, андижонлик Олимжон Аҳмедов ўғли Орифжон билан Жанубий Қозоғистоннинг Сайрам қишлоғида нонвойлик қилади. Илгари улар Россия шаҳарларида ва Қирғизистонда ҳам шу касб орқасидан тирикчилик ўтказган.
Жанубий Қозоғистон вилоятидаги Қорабулоқ қишлоғида 35 мингдан зиёд аҳоли яшайди. Қишлоқ аҳлининг деярли юз фоизи ўзбеклардан иборат. Қорабулоқликлар, асосан, қишлоқ хўжалиги орқасидан тирикчилик қилади.
Жанубий Қозоғистонда 150 га яқин ўзбек мактаби бўлиб, уларда қарийб 90 минг ўқувчи таълим олади. Яқин йиллар ичида ўзбек мактаблари сони кескин қисқаришидан хавотир мавжуд.
Ўзбекистоннинг Навоий вилоятидан ўралмон сифатида Қозоғистоннинг Сайрам қишлоғига кўчиб кетган 28 та қозоқ оиласи бугунги кунда жуда ночор аҳволда ҳаёт кечирмоқда.
Ярим миллионга яқин ўзбек яшайдиган Жанубий Қозоғистонда ўзига хос ўзбек адабий муҳити шаклланган. Лекин Ўзбекистон билан алоқалар сустлашиб қолгани бу муҳитнинг ривожланишига тўсиқ бўляпти.
Жанубий Қозоғистондаги Қорабулоқ қишлоғида маҳаллий ўзбеклар фольклор дастаси 2001 йилда, Қозоғистон мустақиллигининг 10 йиллиги арафасида ташкил этилганди. Шунинг учун унда ўн нафар онахон фаолият кўрсатади.
Аҳолисининг 95 фоизини, яъни 40 мингга яқинини ўзбеклар ташкил этадиган Сайрам қишлоғида миллий анъаналар, урф-одатлар жуда яхши сақланиб қолган бўлиб, маҳаллий ўзбеклар уларни асрашга ҳаракат амал қилади.
Жанубий Қозоғистондаги Сайрам қишлоғи том маънода ўзбеклар қишлоғи ҳисобланади. Қирқ мингга яқин ўзбек яшайдиган бу қишлоқда улар аҳолининг 95 фоизини ташкил этади.
Жанубий Қозоғистон вилоятида юз минглаб ўзбеклар яшайди, бу ерда 150 га яқин ўзбек мактаби бор. Аммо Қозоғистондаги олий ўқув юртларида бирорта ўзбек тили ва адабиёти кафедраси ёки бўлими фаолият кўрсатмайди.
Совет даврида рўза амалларидан анча йироқлашиб қолган Қозоғистонда ислом арконларига амал қилувчилар сони йилдан-йилга кўпайиб боряпти. Рамазон қўшиқларини мусиқага солиб айтувчи қозоқ ёшлари пайдо бўлмоқда.
Қозоғистонда гарчи мухолифатдаги нашрлар мавжуд бўлса-да, уларда фаолият кўрсатишнинг ўзига яраша қаттиқ синовлари бор. Туркистонлик мустақил журналист Бобораҳим Кенжақораев “Озодлик” мухбири билан суҳбатда айни шу нашрларда ишлаш машаққатлари тўғрисида гапирди.
Ўралмон сифатида Қозоғистонга кўчиб келаётганларнинг кўпчилиги ўзбекистонлик қозоқлардир. Қозоғистонга келаётган оралманлар аксарият ҳолларда мушкул аҳволга тушиб қолмоқда.
Қозоғистон президентлигига сайлов жараёнлари қизғин паллага киряпти. Аммо асосий кураш, асосан, амалдаги президент Нурсултон Назарбоев ва мухолифат етакчиси Жармахон Туяқбой ўртасида кечиши аниқ бўлиб боряпти.
Асли Туркистон туманининг Қарноқ қишлоғида туғилиб ўсган ўзбек шоири Баҳром Ғойиб пул ишлаш илинжида Қозоғистонга бориб, айни пайтда хизмат ҳақларини ололмасдан Тошкентга қайтиш тараддудини кўряпти.
Хивалик тадбиркор Исоқ Абдуллаев устидан суд жараёни ниҳоясига етиб, у 11 йиллик қамоқ жазосига ва энг кам иш ҳақининг 350 баробари (салкам 2000 доллар) миқдорида жарима тўлашга ҳукм қилинди.
Бугунги кунда Ўзбекистон-Қозоғистон чегарасидан ўтишда расман тўлов жорий этилмаган бўлса-да, мавжуд сунъий тўсиқлар аҳолига турли қийинчиликлар келтириб чиқармоқда.
Сайрам туманидаги Қорабулоқ қишлоғида маҳаллий ўзбеклар ва қозоқлар ўртасида можаро бўлди. Ўзаро келишмовчиликдан бошланган оддий жанжал аҳоли ўртасидаги тўқнашувга айланиб кетди.
Жанубий Қозоғистонда ўзбек тили, маданияти ва анъаналари куни нишонланди. Ўн беш йилдан буён анънавий равишда ўтказиб келинаётган бу тадбир шу ерлик ўзбекларнинг байрами ҳисобланади.
Қозоғистонлик ўзбеклар Ўзбекистон ва ўзбекистонликлар ҳақидаги маълумотлар танқислигига дуч келяпти. Икки давлат ўртасида турли соҳаларда ахборот алмашиш тизими мукаммал эмаслиги бунга сабаб бўляпти.
Расмий маълумотларга қараганда, Қозоғистон аҳолисининг 2,5 фоизини ўзбеклар ташкил этади. Уларнинг 90 фоизи, яъни ярим миллионга яқини Жанубий Қозоғистон вилоятида яшайди. Жамбул вилоятида ҳам 20 мингдан ортиқ ўзбек бор.
Давомини ўқинг
