«Сезиларли силжиш». Украина бўйича янги тинчлик таклифлари ҳақида нима маълум?

Оқ уй якшанба куни Женевада ўтказилган музокараларда Украинадаги урушга барҳам бериш борасида "сезиларли силжиш"га эришилганини айтди. АҚШ томонига кўра, Киев вакиллари билан музокаралар «Украина суверенитетини тўлиқ қўллаб-қувватлайдиган» ва адолатли тинчликни таъминлайдиган «янгиланган ва аниқлаштирилган» концепциянинг пайдо бўлишига олиб келган.

23 ноябрь куни Вашингтонда эълон қилинган баёнотда 28 банддан иборат тинчлик режасига қандай ўзгартишлар киритилгани тафсилотлари очиқланмади. АҚШ президенти Дональд Трамп томонидан таклиф қилинган режа Россияга ҳаддан ташқари ён берадиган, дея танқид қилинган.

«Ғалабани эълон қилмоқчи эмасман»

«Музокаралар конструктив, аниқ мақсадга йўналтирилган ва ўзаро ҳурмат руҳида ўтди, бу эса адолатли ва мустаҳкам тинчликка эришишдаги умумий қатъиятни таъкидлайди, — дейилади Женевадаги учрашув иштирокчиларининг қўшма баёнотида. — Муҳокамалар позицияларни яқинлаштиришда ва кейинги аниқ қадамларни белгилашда сезиларли олдинга силжиш намойиш этди. Улар келажакдаги ҳар қандай келишув Украина суверенитетини тўлиқ қўллаб-қувватлаши ва барқарор ҳамда адолатли тинчликни таъминлаши кераклигини тасдиқлади. Тарафлар янгиланган ва такомиллаштирилган тинчлик концепциясини ишлаб чиқдилар».

Баёнотда, шунингдек, ҳар икки томон «Европалик ҳамкорлар билан яқин алоқада қолиш»га келишиб олгани айтилади. Европа Иттифоқи Украинанинг муҳим иттифоқчиси сифатида қолаётир.

«Биз жуда яхши амалий натижага эришдик, унга барча манфаатдор томонларнинг ҳиссаси бор, — деди АҚШ давлат котиби Марко Рубио. — Биз айрим бандларни тартиб бўйича кўриб чиқишга муваффақ бўлдик. Ўйлайманки, яхши натижага эришдик. Биз ишларимизни давом эттирамиз, баъзи ўзгартишларни киритяпмиз — умид қиламизки, [позициялар] ўртасидаги тафовутларни янада қисқартиришга ва ҳам Украина, ҳам Қўшма Штатларни қониқтирадиган натижага яқинлашишга эришамиз».

Рубио тинчлик режаси бўйича якуний қарор АҚШ президенти Дональд Трамп ва Украина президенти Владимир Зеленский томонидан маъқулланиши кераклигини таъкидлади. У шунингдек, Россиянинг реакциясини кутaётганини айтди, аммо «жараён олға силжиши мумкинлиги»га ишонч билдирди.

Рубио тинчлик режасининг тафсилотларини муҳокама қилишдан бош тортди. Унинг таъкидлашича, бу ҳали давом этаётган жараён. «Мен бу ерда ғалаба ёки якуний натижани эълон қилмоқчи эмасман. Ҳали қилиниши керак бўлган ишлар бор, лекин бугун биз эрталаб музокаралар бошланган пайтдагидан олдинга силжидик. Бир ҳафта олдингига нисбатан эса анча илгаридамиз».

Дональд Трамп бу янгиликка дарҳол изоҳ бермади. Аммо Рубио музокаралар жараёни ҳақида хабардор қилганида президент «мамнун» бўлганини маълум қилди. АҚШ Давлат департаменти маълумотига кўра, музокаралардан кейин Рубио Швейцарияни тарк этиб, Вашингтонга қайтган.

Украинанинг европалик иттифоқчилари билан бир қаторда, АҚШнинг кўплаб қонун чиқарувчилари, жумладан айрим республикачилар ҳам, Оқ уйнинг дастлабки таклифини танқид қилиб чиқишди. Айримлари уни «Кремлнинг истаклари рўйхати» деб аташган.

Украина делегацияси раҳбари, Зеленскийнинг президент идораси раҳбари Андрей Ермак журналистларга Женевадаги музокараларда «жуда яхши силжиш»га эришилганини ва тарафлар «украин халқи муносиб бўлган адолатли ва мустаҳкам тинчликка томон ҳаракат қилаётганини» айтди.

Зеленский ва Трамп учрашуви?

Айни пайтда қатор ғарб хабар агентликлари ўз манбаларига таяниб, АҚШ ва Украина расмийлари Зеленскийнинг Вашингтонга эҳтимолий ташрифи масаласини муҳокама қилаётганлари ҳақида хабар берди.

Reuters'нинг ёзишича, президентлар Трамп таклиф қилган тинчлик режасидаги энг ҳассос масалаларга эътибор қаратадилар. Жумладан, Украинанинг Россия фойдасига эҳтимолий ҳудудий ён бериши масаласи. 28 банддан иборат дастлабки режа расман эълон қилинмаган, аммо унинг асосий элементлари матбуотга сиздирилди.

Хабарларга кўра, режа Киев томонидан сезиларли имтиёзларни назарда тутади ва, кўринишича, Кремлнинг кўп талабларини акс эттирган. Жумладан, Украина Донецк ва Луганск вилоятларини топшириши, Қрим аннексиясини Россия томонидан тан олиниши, шунингдек Украина қуролли кучлари сонига чеклов қўйилиши.

Шунингдек, Киев Украина­нинг НАТОга аъзо бўлишини Конституцияда таъқиқлаши, НАТОнинг ўзига эса Украина ҳудудига қўшин жойлаштириш борасида чекловлар қўйилиши назарда тутилган. Бундан ташқари, Москвага нисбатан молиявий санкцияларни ҳам юмшатиш таклиф қилинган.

Эвазига Украинага хавфсизлик кафолатлари — аввало Қўшма Штатлар томонидан — Европа Иттифоқига аъзо бўлиш истиқболлари ва айрим молиявий имтиёзлар ваъда қилинган. Шунингдек, Россия ҳозирда эгаллаб турган айрим Украина ҳудудларидан қўшинларини олиб чиқиши ҳам кўзда тутилган.

АҚШ қонун чиқарувчилари ва хорижий иттифоқчиларнинг қаршилиги ортидан 22 ноябрь куни Дональд Трамп режага ўзгартишлар киритиш имконияти очиқлигича қолаётганини билдирди. Журналистлар ундан 28 бандлик режа «Украина учун якуний таклифми?» деб сўраганида, Трамп «йўқ» деб жавоб берди.

23 ноябрь куни Женевада музокаралар давом этаётган бир вақтда, Владимир Зеленский «Трамп жамоаси Украина томонини эшитаётгани ҳақида сигналлар борлиги»ни маълум қилди. «Кўп нарса ўзгармоқда — биз урушни тўхтатиш учун зарур қадамлар устида жуда пухта ишлаяпмиз», — деди Зеленский ўзининг кечки видео мурожаатида.

Европа режаси тафсилотлари

Ҳали расман эълон қилинмаган Европа режаси матбуотда эълон қилинган ва АҚШнинг 28 банддан иборат режаси экани айтилган матндаги айрим ҳолатларга ўзгартиш киритади.

Хусусан, Европа режасида Украина қуролли кучлари сонини 800 минг нафар билан чеклаш таклиф қилинган (олдинги рақам 600 минг экани айтилган). Ҳудудий масала бўйича Россия билан музокараларни ҳозирги жабҳа чизиғидан келиб чиқиб олиб бориш таклиф этилади. Тинчлик келишуви бандлари бўйича барча томонлар келишувга келгач, дарҳол оташкесим (урушни тўхтатиш) режими ўрнатилиши лозим.

Европа режаси, шунингдек, Украина иқтисодиётини тўлиқ тиклаш механизмини Россиянинг суверен активлари ҳисобидан ишга туширишни назарда тутади, «улар Россия Украинага етказган зарарни қопламaгунча музлатилган ҳолда қолади». Россияни глобал иқтисодиётга реинтеграция қилиш эса тинчлик келишувлари имзоланиши билан дарҳол эмас, балки босқичма-босқич амалга оширилиши таклиф этилган.

Режа Украина хавфсизлигига кафолатлар, шунингдек мамлакатнинг НАТО ва Европа Иттифоқига эҳтимолий аъзолиги билан боғлиқ қоидаларни ҳам ўз ичига олади.