Бу қурилишни турли можаролар кузатиб келди: турк мухолифати мамлакат Россияга энергетик жиҳатдан тобе бўлиб қолиши ҳақида гапирди, турк пудратчилари ўз ҳуқуқлари бузилганини маълум қилди, ишчилар иш ташлади, шунингдек, The Wall Street Journal нашри маълум қилишича, Москва АЭС қурилиши учун берилган кредитлар орқали Туркияда санкциялардан ҳимояланган “валюта захираси” яратишга уринган.
Озодлик рус хизмати (“Радио Свобода”) станция қурилиши учун жавобгар компания ходимлари орасида Россия ҳарбий разведкаси - Бош разведка бошқармаси - ГРУнинг психологик операциялар бўлимида хизмат қилган собиқ офицерни аниқлади. У бундан олдин Санкт-Петербург шаҳар мэриясининг ташқи алоқалар қўмитасида бўлим бошлиғи лавозимида ишлаган. Владимир Путин ўз сиёсий фаолиятини айнан шу идорадан бошлаб, кейинчалик Россия президенти даражасига кўтарилган эди.
“Москва у ерга ҳарбийларни ҳам юбориши мумкин”
Жорий йилнинг 28 октябрь куни, “Аккую” атом электр станциясига технологик жараёнларни бошқаришнинг автоматлаштирилган тизими ускуналари етказиб берилгани маълум бўлди. Бу “Росатом”га реакторларнинг “совуқ-иссиқ синови” деб аталадиган — АЭСни ишга туширишдаги энг муҳим босқичга яқинлашиш имконини берди.
Икки кун ўтиб, Туркия энергетика вазири Алпарслан Байрактар “Туркия ва Россиянинг атом энергетикаси соҳасидаги ҳамкорлиги фақат АЭС лойиҳаси билан чекланмайди”, деб баёнот берди. “Росатом”нинг бош директорининг биринчи ўринбосари Кирилл Комаров эса “Аккую АЭС қурилиши лойиҳаси икки давлат ўртасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлаб, Туркиянинг энергетик хавфсизлиги ва барқарор иқтисодий ривожланишига хизмат қилмоқда”, деди.
Россия ва Туркия ҳукуматлари ўртасидаги келишувга мувофиқ, Туркиянинг Мерсин вилоятида, Ўрта ер денгизи қирғоғида мамлакатдаги илк атом электр станциясини қуриш тўғрисидаги ҳужжат ҳали 2010 йилда, ўша пайтдаги Россия президенти Дмитрий Медведев ва Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўғон томонидан имзоланган эди. Лойиҳа қиймати 20 миллиард долларга баҳоланган.
2015 йилда Туркия ўз ҳаво ҳудудини бузган рус ҳарбий самолётини уриб туширганидан сўнг, “Аккую” АЭС қурилишининг тўхтатилиши ва “Росатом”нинг бошқа пудратчи билан алмаштирилиши ҳақида миш-мишлар пайдо бўлганди. Аммо, ҳатто шундан олдин ҳам “Аккую” АЭС лойиҳаси Туркияда танқидга учраган. Россия ширкатига тақдим этилган “қур – эгалик қил – ишлат” (build–own–operate) модели бўйича “Росатом” 25 йил давомида электр энергиясини белгиланган нархда сотиш ҳуқуқига эга бўлади.
“1 киловатт-соат электр энергияси, ҳозир тахминан 4 центга сотилаётган бўлса, бизга "Аккую" АЭС уни 12,35 центга сотади. Демак, дунёдаги энг қиммат электр энергияси халқимиз ҳисобига тўланади,” — деган эди 2018 йилда Туркия мухолифатдаги Республика халқ партияси раиси ўринбосари Бичер Каража. Мутахассислар баҳолашича, “Аккую” АЭС Туркиянинг электр энергиясига бўлган эҳтиёжининг тахминан 10 фоизини қоплайди.
“Аккую” АЭС Эрдўғон томонидан Туркиянинг энергетик мустақиллигини, айниқса Россияга қарамлигини камайтиришга қаратилган лойиҳа сифатида тақдим этилган эди. Бироқ “қур – эгалик қил – ишлат” моделига асосланган келишув аксинча натижа берди — бу Туркияни келгуси юз йил ичида Россияга янада кўпроқ боғлаб қўяди. Лойиҳани ички сиёсий босимдан ҳимоя қилиш мақсадида Эрдўғон Путин билан ҳукуматлараро шартнома имзолади, бу эса кейинги ҳеч бир ҳукуматга “Аккую” қурилишини конституция даражасида қайта кўриб чиқиш имконини бермайди.
Бу дегани, энергиядан геосиёсий қурол сифатида фойдаланиб келадиган Россия НАТОга аъзо мамлакат — Туркиянинг стратегик инфратузилмаси устидан тўғридан-тўғри назоратни қўлга киритмоқда. Бу назорат ким ҳокимиятда бўлишидан қатъи назар, юз йилга яқин давом этиши мумкин,” — деб ёзган эди Вашингтондаги Яқин Шарқ институти ҳузуридаги Туркия дастури муассиси ва директори Гўнул Тол 2024 йил август ойида.
Толнинг таъкидлашича, “Аккую” АЭС НАТОнинг “Инжирлик” ҳарбий ҳаво базасига яқин жойлашган, у ерда эса АҚШнинг ядровий қуроллари сақланади. Шунингдек, у “Кюрежик” радиолокация станциясига ҳам яқин — бу объект НАТОнинг баллистик ракета ҳужумларини эрта аниқлаш тизимига киради.
“қур – эгалик қил – ишлат” келишуви Россия мутахассисларига НАТОнинг ушбу муҳим объектларига яқин ерда жойлашиш имконини беради. Туркия эҳтимол, "Аккую" АЭСни ҳимоя қилиш учун яна бир радар қуриши мумкин. Аммо ҳарбий таҳлилчилар ва мудофаа соҳаси вакиллари хавотир билдирмоқда: агар АЭС Россияга тегишли бўлса, Москва бу радарни бошқариши, ҳатто хавфсизликни таъминлаш баҳонасида ҳарбийларни жойлаштириши ҳам мумкин,” — деб ёзади мутахассис.
Ҳозирча Туркияда юқори мартабали рус ҳарбийлари йўқ,. Украинадаги уруш давом этаётган бир пайтда Анқаранинг бундай қадамга рози бўлишини тасаввур этиш ҳам қийин. Аммо Озодлик рус хизмати “Аккую” атом электр станциясини қуриш учун жавобгар компания раҳбариятида бир неча йил давомида ГРУнинг психологик операциялар бўлими (ҳозирда — Россия Қуролли кучлари Бош штаби Бош бошқармаси) собиқ офицери ишлаганини аниқлади.
У бу лавозимгача Санкт-Петербург шаҳар мэриясининг ташқи алоқалар қўмитасида бўлим бошлиғи сифатида узоқ йиллар фаолият юритган. 1990-йилларда Владимир Путин айнан шу қўмитага раҳбарлик қилган эди.
"Асосий "псих"
Александр Балабанов 1984 йилда Курск шаҳрида туғилган ва 2009 йилга бориб Санкт-Петербургдаги ГРУнинг “психологик” ҳарбий қисмларидан бирида хизмат қилган. LinkedIn’даги маълумотларга кўра, Балабанов 2002–2007 йилларда Россия Мудофаа вазирлиги қошидаги Ҳарбий университетда таълим олган ва лингвистика бўйича магистр даражасига эга. Бу йўналиш университетнинг хорижий тиллар ва ҳарбий ахборот факультетида (10-факультет) ўқитилади — айнан шу факультет ГРУнинг психологик операциялар бўлинмалари учун асосий кадрлар манбаи ҳисобланади. Россия армиясида бу ҳарбийларни одатда “психлар” деб аташади.
Маълумотларга кўра, Балабанов Петербургда 03126-ҳарбий қисмда хизмат қилган, у Сертолово-2 посёлкасида жойлашган, филиали эса тўғридан-тўғри Эрмитаж қаршисидаги Бош штабнинг тарихий биносида — Дворцовая майдонида бўлган. Ушбу қисм Ғарбий ҳарбий округнинг психологик операциялар гуруҳи деб аталади.
Манбаларга кўра, бундай гуруҳлар Россиянинг барча ҳарбий округларида мавжуд бўлиб, улар иккита психологик операциялар отрядини, ахборот-компьютер технологиялари бўлими, махсус материалларни тайёрлаш ва тарқатиш бўлими ҳамда ёрдамчи бўлинмаларни ўз ичига олади. Психологик операциялар гуруҳлари ўз округининг ҳарбий разведкасига ва Москвадаги ГРУнинг хорижий ҳарбий ахборот ва коммуникациялар марказига (бошқа номи — ГРУнинг 72-максус хизмат маркази ёки ҳарбий қисм 54777) бўйсунган ҳолда фаолият юритади.
2020 йилда “Секретарь Шойгу” тахаллуси билан чиқиш қилувчи LiveJournal-блогер 03126-ҳарбий қисмда хизмат ўтаган аскарлар томонидан ижтимоий тармоқларда жойланган фотосуратларни таҳлил қилиб, бир қатор қизиқ маълумотларни аниқлади. Унинг маълум қилишича, мазкур қисмда, жумладан, БТР-80 базасидаги ЗС-88 “Делитель” тизимлари ҳамда МЗС-83 “Гром” (МТЛБ шассисида) мавжуд.
Аслида бу ускуналар кучли мобил аудио-комплекслар бўлиб, улар бир неча километр масофада йўналтирилган овоз тарқатиш қобилиятига эга. Сертолово-2 да жойлашган ҳарбий қисм ҳудудида шунингдек, видео материаллар ишлаб чиқариш учун махсус жиҳозланган студия ҳам мавжуд.
Тадқиқотчилар қўлига тушган ҳужжатлар орасида 2011 йил май ойига оид 03126-ҳарбий қисмнинг навбатчилик жадвали ҳам бўлган. Унда Александр Балабанов фамилияси ҳам қайд этилган — ўша пайтда у ҳали катта лейтенант унвонида хизмат қилган.
Сиздирилган маълумотларга кўра, Александр Балабанов 03126-ҳарбий қисмда ўтказган деярли ўн йил давомида бир неча марта лавозимини ўзгартирган ва камида бир марта унвон бўйича кўтарилган. 2009 йилда у лавозим сифатида “катта муҳаррир”, 2012 йилда “бўлим офицери”, 2014 йилда эса “муҳандис-конструктор” деб кўрсатган. 2022 йилда эълон қилинган (қайси даврга тегишли экани номаълум) ҳужжатларда Балабанов капитан сифатида қайд этилган бўлиб, рўйхатдаги ҳарбийлар орасида у подполковник Дмитрий Делягиндан кейин иккинчи катта унвонли шахс бўлган.
Санкт-Петербургдаги манзил сифатида у Галерная кўчаси, 31-уйни кўрсатган — бу ерда бошқа бир ГРУ бўлими, 20697-ҳарбий қисм жойлашган. Бу бўлимнинг аниқ тузилмаси маълум эмас. “Телевидение Торонто” журналистларининг аниқлашича, бу қисмда хизмат қилган шахслар фуқаролик ҳаётида ўзларини сиёсатшунос, халқаро муносабатлар бўйича мутахассис, психолог, ҳатто эзотерик амалиётлар етакчилари сифатида таништиришади. Улардан баъзилари Балабанов хизмат қилган 03126-ҳарбий қисм билан ҳам боғлиқ бўлган. Шу қисмда хизмат қилганлардан бири расман “ахборот соҳасида етакчи мутахассис” сифатида кўрсатилган.
Путин қўмитасининг мутахассиси
Маълумотларга кўра, Александр Балабанов ҳақида ҳарбий хизматчи сифатидаги сўнгги қайд 2017 йил август ойига тўғри келади — ўшанда у янги ҳайдовчилик гувоҳномасини олган.
Шундан кўп ўтмай, 2017 йил октябригача Балабанов кутилмаганда фуқаролик соҳасига ўтган-Санкт-Петербургдаги хорижий дипломатик ваколатхоналарга хизмат кўрсатувчи давлат компанияси “Инпредсервис” ходимига айланган. Ушбу компания Петербургда жойлашган консуллик ва элчихоналар ходимларига тураржой ва хизмат биноларини ижарага беради, шунингдек, этикет бўйича семинарлар ўтказади.
LinkedIn профилида Балабанов 2017 йил октябридан бошлаб Санкт-Петербург шаҳар мэриясининг ташқи алоқалар қўмитаси (КВС)да ҳам ишлаганини кўрсатган — айнан шу идорада 1990-йилларда Германиядан қайтган Владимир Путин ўз сиёсий фаолиятини бошлаган эди.
Балабановнинг КВСдаги фаолияти очиқ бўлган: у қўмита ташкил этган тадбирлар суратларида ва расмий ҳужжатларда кўринади. Маълумотларга кўра, у расман “Инпредсервис”дан КВСга 2019 йил ноябрида ўтган, аммо аслида у 2018 йил сентябрдаёқ КВСнинг ахборот-таҳлил бўлими бош мутахассиси сифатида тилга олинган. Расмий декларацияларга кўра, 2019 йилда у лавозим бўйича кўтарилиб, халқаро ташкилотлар билан алоқалар бўйича бўлим бошлиғи лавозимига тайинланган. Бу лавозимда камида 2022 йил 1 мартигача ишлаган ва шундан сўнг қўмитани тарк этган.
2018 йил август ойида, шаҳар мэриясида ишлаб юрган пайтида, Балабанов ўзининг “Facebook” саҳифасида “Сўзлар урушларни ўлдиради” (Words kill wars) деган ёзувли плакатни жойлаган. Бу тасвир 2014 йил баҳорида Британиянинг ADOT хайрия фонди томонидан Россия ва Украина раҳбарларини “тўхтаб, ўйлаб кўришга” чақирувчи петицияга иллюстрация сифатида яратилган эди. Петиция матнида шундай дейилган:
“Агар барча одамлар ўз қўшниси билан урушишдан воз кечса, агар барча одамлар қўлига мегафон олиб, бутун овоз билан жар солса — ҳеч кимга милтиқ ушлашга ҳожат қолмайди.”
Бу петицияни бор-йўғи 48 киши қўллаб-қувватлаган.
Санкт-Петербург шаҳар мэриясида ишлаган даврида Александр Балабанов кўплаб халқаро учрашувларда қатнашган. Масалан, Жанубий Корея дипломатлари ёки Малайзиялик тадқиқотчилар билан. Унинг бошқа учрашувлари шахсий Google-календарида қайд этилган — Балабанов уни очиқ ҳолда қолдирган.
Психологик операциялар бўйича мутахассис бу календарни мунтазам эмас, лекин 2019 йилнинг фақат бир неча ойи ичида у унга қуйидагилар учрашувларни киритган:
— Швециялик сиёсатчи Магнус Бернтссон,
— Жаҳон туристик ташкилоти вакили Ли Юн,
— ЮНИСЕФнинг минтақавий директори Афшат Хан,
— Филиппин парламенти аъзоси ва собиқ президент Глория Ароё,
— ЕИнинг Россиядаги элчиси Маркус Эдерер,
— БМТнинг Европа иқтисодий комиссияси раҳбари Ольга Алгаерова.
КВСда ишлаган пайтда Балабанов ГРУ билан шахсий алоқаларини йўқотмагани ҳам эҳтимолдан холи эмас. Бу ҳақда, жумладан, унинг “Фейсбук”даги саҳифасида қолдирилган “лайк” ва изоҳлар гувоҳлик беради — уларни Балабановнинг собиқ қўмондони, 03126-ҳарбий қисм раҳбари Владимир Жаворонков ёзган (унинг исми 2011 йилги навбатчилик жадвалида ҳам Балабанов билан бирга қайд этилган).
Шунингдек, Балабанов ўзининг Google-календарида бир неча йил давомида ГРУдаги танишларининг туғилган кунларини белгилаб борган. Улар орасида ҳарбий қисм 03126 бўлим бошлиғи бўлган Иван Михайлович Сизранцев, ҳамда Николай Эрнестович Берзейтес бор. Берзейтес Балабановнинг бевосита хизматдоши эмас, аммо ГРУда катта лавозимда ишлаган. У 2000-йиллар бошида Россия армиясининг Чеченистондаги йўқотишлари ҳақида ёлғон маълумот тарқатган, Бирлашган қўшинлар гуруҳининг ахборот сиёсати бўйича қўмондон ўринбосари сифатида фаолият юритган. Кейинроқ у БМТнинг Ғарбий Сахарадаги тинчликпарвар миссиясида хизмат қилган ва кейин Ленинград ҳарбий округининг хорижий ахборот бўлими — ГРУнинг психологик бўлимларидан бири — раҳбари бўлган.
Маълумотларга кўра, Балабановнинг телефон дафтарида ГРУнинг камида ўн нафар офицери — 03126, 20697ва бошқа ҳарбий қисмларда хизмат қилган шахсларнинг рақамлари сақланган.
Атом “карьераси”
Украинага қарши тўлақонли уруш бошланганидан кўп ўтмай, Балабанов ҳам Ташқи алоқалар қўмитаси, ҳам Россияни тарк этди. 2022 йил апрель ойида у Москвадаги АО “Аккую Нуклеар” компанияси ваколатхонасида ходим сифатида иш бошлади ва уч ҳафта ўтиб Петербург мэриясидан бутунлай бўшади.
Унинг “Аккую”даги расмий лавозими алоқалар марказининг бош мутахассиси деб аталган, бир вақтнинг ўзида у компаниянинг Туркиядаги юридик шахсида ҳам расман рўйхатдан ўтган. 2022 йил 22 июнь куни Александр Балабанов Москвадан Туркияга учиб кетган ва у ерда хотини ва қизи билан биргаликда 2023 йил ёзининг охиригача яшаган.
Бу вақт давомида Туркиядаги “Аккую” АЭС лойиҳаси атрофидаги можаролар тўхтамаган, “Росатом” эса уларни дипломатик йўллар билан юмшатишга ҳаракат қилган.
2022 йилда “Росатом” кутилмаганда асосий пудратчи — Россия-Туркия қўшма корхонаси Titan-2 IC Ictasни лойиҳадан четлатди ва Туркия судининг қарорига қарамай, уни 100 фоиз Россия капиталига тегишли TSM Enerji компанияси билан алмаштирди. The Insider ёзганидек, бу Москва томонидан Туркияни “Аккую” АЭС лойиҳасининг 49 фоиз акциясини сотиб олишга мажбур қилиш уриниши бўлган. Шу йўл билан Россия лойиҳанинг молиялаштирилишини қисман Туркия зиммасига юклатчи бўлган.
Натижада Эрдўғон Путинни ҳамма нарсани ўз ҳолича қолдиришга кўндирган, аммо шарт қилиб, турк пудратчиларини станция қурилишидан четлатишга рози бўлган, деб ёзади манбалар.
Шундан кейин ҳам, Nordic Monitor нашри маълум қилишича, Россия “Аккую” АЭС лойиҳасининг 49 фоиз акциясини сотишга уринишни давом эттирган. Бу орқали у Туркияда Синоп шаҳрида иккинчи АЭС қурилиши учун маблағ тўплашни режалаштирган — бу лойиҳа ҳам турк мухолифати томонидан танқид қилинаётган “қур – эгалик қил – ишлат” моделига асосланган.
“Аккую” АЭСнинг илк энергетик блокларини ишга тушириш муддатлари бир неча бор кечиктирилган: аввал бу 2023 йилда, Туркия Республикаси 100 йиллигини нишонлашга қадар амалга оширилиши кутилган, кейин янги сана сифатида 2024 йил октябри белгиланган. Аммо Россияга нисбатан жорий қилинган санкциялар туфайли лойиҳа учун мўлжалланган ғарб технологиялари — жумладан, Siemens компанияси маҳсулотларига — шошилинч равишда муқобил излашга тўғри келди.
2023 йилда экологлар ҳам ўз хавотирларини билдирди: уларнинг таъкидлашича, Ўрта Ер денгизининг Мерсин вилояти қирғоғидаги сувнинг ҳарорати реакторларни самарали совутиш учун белгиланган меъёрдан ошиб кетган.
“Аккую” АЭС қурилиши билан боғлиқ энг катта можаро 2025 йил феврал ойида юз берди.
The Wall Street Journal газетаси ўтказган журналистик суриштирувга кўра, Украинага босқиндан сўнг Ғарб давлатлари томонидан жорий этилган санкциялар шароитида Москва Туркиядаги “Аккую” атом электр станцияси қурилиши лойиҳасини санкцияларни четлаб ўтиш воситаси сифатида фойдаланган.
Нашр маълумотларига кўра, Россия JPMorgan ва Citigroup каби икки йирик америка банклари воситасида Туркиянинг энг йирик банки — “Зираат” ҳисоб рақамига расман “Аккую” АЭС қурилиши учун кредит кўринишида 5 миллиард доллардан ортиқ маблағ ўтказган.
Шу схемадаги навбатдаги 2 миллиард долларлик тўловни эса АҚШ Адлия вазирлиги талабига кўра JPMorgan тўхтатган ва шундан бери бу ҳолат бўйича текширув давом этмоқда.
WSJ манбаларига кўра, АҚШ расмийлари бу маблағлар ҳақиқатан ҳам АЭС қурилиши учун эмас, балки Туркиядаги ҳисобда “оффшор доллар захираси” сифатида тўпланиб, Россия ҳукумати лойиҳаларини молиялаштириш учун ишлатилганига ишонч билдиришган. Бу механизм Россия Марказий банки активларининг музлатилиши ва Ғарб санкцияларини айланиб ўтиш мақсадида қўлланган.
Суриштирувда қайд этилишича, бу схема ишлаб чиқилишида Россиянинг энг юқори даражадаги амалдорлари, жумладан Марказий банк раиси Элвира Набиуллина муҳим рол ўйнаган. Туркия учун эса бу схема миллий молия тизимига доллар оқимини ошириш воситаси бўлган.
Эслатиш жоиз, Путиннинг энг яқин ҳамкорларидан бири, 10 йилдан бери президент маъмурияти раҳбари биринчи ўринбосари бўлиб ишлаётган Сергей Кириенко бундан олдин 11 йил давомида “Росатом”ни бошқарган эди.
Эҳтимол, айнан шу 2 миллиард долларлик амалга ошмаган тўлов билан боғлиқ ҳолат туфайли 2025 йил июль ойида Туркиялик ва улар ортидан россиялик қурувчилар маошлар тўланмагани учун иш ташлаб, норозилик намойиши ўтказишган. Улар “Аккую” қурилиш майдонига олиб борадиган асосий йўллардан бирини тўсиб қўйишган.
“Росатом” эса маошларнинг кечикишини “ташқи сиёсий босим” ва Россия билан атом соҳасида рақобат қилаётган давлатларнинг “ўйинлари” билан изоҳлади. Компаниянинг таъкидлашича, бу “учинчи томонлар таъсири оқибатида катта миқдордаги маблағларнинг блокланиши” билан боғлиқ бўлган.
Бутун бу можаролардан кейин Москва “Синоп”даги иккинчи турк атом электр станцияси лойиҳасини амалга оширишда иштирок эта олиши эҳтимоли аввал-бошдан жуда паст эди. Аммо 2025 йил кузида Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўғоннинг Вашингтонга ташрифи ва 26 сентябрь куни Дональд Трамп билан учрашувидан сўнг бу имконият янада камайди.
2 октябрь куни Туркия энергетика вазири АҚШ ва Жанубий Корея “Синоп” АЭС лойиҳаси бўйича музокараларга қўшилганини маълум қилди. CNN Türk телеканалига берган интервьюсида Алпарслан Байрактар Анқара Вашингтон ва Сеул билан уч томонлама ҳамкорлик моделини кўриб чиқаётганини билдирди. Унинг сўзларига кўра, Туркия мазкур мамлакатларнинг ядро технологияларига эга бўлиш ва энергия нархларида рақобатбардош имкониятларни қўлга киритишидан манфаатдор.
Байрактар АҚШ Туркия энергетикасини диверсификация қилишга нафақат йирик реакторлар қуриш орқали, балки кичик модулли реакторлар ишлаб чиқиш соҳасида ҳам ҳисса қўшиши мумкинлигини қўшимча қилди.
Яқин вақт ичида Россия билан боғлиқ яна бир узоқ йиллик турк-америка низоси ечим топиши мумкин — яъни Туркиянинг F-35 ҳарбий самолётларини сотиб олиш масаласи. АҚШ 2017 йилда мамлакат Россиядан С-400 ҳаво мудофаа тизимларини сотиб олгани учун бу самолётларни Туркияга сотишдан бош тортганди. Ҳозирги кунда, кўплаб манбаларга кўра, Анқара Москва билан бу тизимларни қайта сотиб олиш (ёки қайтариб бериш) ҳақида музокара олиб бормоқда — бу эса Туркияга F-35 дастурига қайта қўшилиш йўлини очиши мумкин.
Россиянинг “Росатом” орқали ва “қур – эгалик қил – ишлат” (build–own–operate) модели воситасида бошқа мамлакатлар сиёсатини ўз манфаати йўлида бошқариш эҳтимоли ҳақидаги хавотирлар фақат Туркияда эмас, бошқа жойларда ҳам билдирилмоқда.
Жаҳонда уран қазиб чиқариш бўйича етакчи ҳисобланган Қозоғистон ҳукумати ҳам Россияни атом станцияси қурилишига жалб этишни режалаштирмоқда.
“Бир давлат ўз атом реакторини бошқа давлатга таклиф қилар экан, у ўша шерикни йиллар давомида турли мажбуриятлар билан боғлаб қўйишни кўзлайди: мутахассисларни фақат Россияда тайёрлаш, ускуналарни фақат у ердан харид қилиш ва кўп йиллик техник хизматни Россия орқали амалга ошириш.”, - дейди қозоғистонлик сиёсатшунос Досим Сатпаев.
Россия атом станциялари ёки реакторлар қуришда иштирок этган бошқа мамлакатларда ҳам норозиликлар кузатилган.
- 2021 йилда ГРУ томонидан Чехиянинг Врбетице шаҳридеги ҳарбий омборда портлаш содир этилгандан сўнг, Чехия ҳукумати “Росатом”ни “Дукованы” АЭСнинг янги энергоблоки қурилиши тендеридан чиқарди.
- Болгарияда йиллар давом этган сиёсий тортишувлардан сўнг, “Росатом”нинг “Белене” АЭСни якунлаш лойиҳасидан воз кечилди.
- 2022 йил май ойида Финляндия “Росатом” билан “Ханхикиви-1” номли бир блокли АЭС қуриш бўйича шартномани бекор қилди. 2023 йил кузида Александр Балабанов яна иш жойини ўзгартирди. У Сочида жойлашган Путиннинг энг севимли лойиҳаларидан бири — таълим маркази “Сириус”ни бошқарувчи “Иқтидор ва Муваффақият” жамғармаси алоқалар департаменти директори ўринбосари лавозимига тайинланди.
Орадан бир ой ўтгач, Балабанов “Сириус Медиадом” ташкилотининг ривожланиш бўйича директор ўринбосари бўлди. Бу идора таълим марказининг ташқи коммуникациялари билан шуғулланади; унинг дастурларида хорижлик болалар ва ўсмирлар ҳам иштирок этади.
Айни пайтда собиқ разведкачи Балабанов шу лавозимда фаолият юритмоқда. У Озодлик рус хизмати электрон почта орқали йўллаган саволларга жавоб бермаган.
Мақола Озодлик рус хизмати (“Радио Свобода”)ва “Настояшчее Время”нинг тадқиқот лойиҳаси “Система” иштирокида тайёрланган.
