Қирғизистонда янги иш бошлаётган “Номад ТВ” канали ортида Москванинг сиёсий тарғиботчилари тургани маълум бўлди. Айни дамда Россия қўллаб-қувватлаган “Евразия” фонди Бишкекда юзлаб талабаларга журналистика бўйича тренингларни ташкил этди.
Бишкек давлат университети ҳамда Евразия рус тили ва маданияти марказида ноябрнинг бошида ўтказилган тренингга 600 нафар талаба қатнашган.
Уларга россиялик ва маҳаллий мутахассислар журналистиканинг замонавий кўникмалари ва этика стандартларидан маҳорат дарслари ўтгани хабар қилинди.
"Фейк хабарларни рост хабарлардан қандай ажратиш мумкинлиги ҳақида ўз нуқтаи назарим ва тажрибам билан ўртоқлашдим. Медиа саводхонлик бўйича курслар уч кун давом этди” -дейди тренерлардан бири, қирғизистонлик медиаэксперт Қубан Абдимен.
Тренингнинг асосий спикерларидан бири - Россия Давлат думаси депутати, “Единая Россия” партияси вакили, тележурналист Евгений Попов эканлиги эса бу тадбир ортида “махфий пропаганда йўқми?” деган хавотирларни пайдо қилди.
Попов сўнгги йилларда Россия давлат медиасининг асосий сиёсий риторикасини шакллантирувчи шахслардан бири сифатида тилга олинади.
Қирғизистонда журналистлар устидан тушган шикоятларни кўриб чиқувчи комиссиянинг собиқ раисаси Тамара Валиева бу тренинглардан ташвиш билдирган мутахассислардан бири:
“Евгений Поповни машҳур, яхши журналист дейишарди, аммо сўнгги йилларда пропагандачи сифатида ҳам танилди. Шунинг учун мен бундай ўқув тренинглари аста-секин “Евразия” фонди ортида турган бир давлатнинг ғояларини тарғиб қилишга айланиб қолмайдими, деб хавотирдаман. Мавзулари яхши, ўқитувчилари кучли, энг муҳими, улар бу ерга сиёсат ва пропагандани аралаштирмасликлари керак. Талабалар онгли бўлишлари зарур. Янги билим яхши, аммо агар сизлар қайси бир йўналишда бошқа мақсадни сезиб қолсангизлар, дарҳол бундай тадбирдан чиқиб кетишингиз лозим” .
2024 йилда Россияда ташкил этилган “Евразия” фонди ўзини “анъанавий қадриятларни қўллаб-қувватловчи” нодавлат ташкилот сифатида тақдим этади.
Унинг кузатувчилар кенгашига Давлат Думаси раиси Вячеслав Володин, RT ва “Россия Сегодня” медиагуруҳининг бош муҳаррири Маргарита Симоньян ҳамда тадбиркор Илан Шор кирган.
Симоньян жорий йилнинг ёзида Петербург иқтисодий форумида фондни Илан Шор ташкил этганини айтган эди. Молдовалик Шор Ғарб таҳлилчилари ва Молдова ҳукумати томонидан Россия манфаатларини молиялаштиришда айбланиб, коррупция билан боғлиқ ишларда иштирок этгани учун АҚШ ва Европа Иттифоқи санкцияларига киритилган. Симоньяннинг ўзи ҳам санкция рўйхатида.
“Биз кўряпмизки, қирғизистонлик журналистлар ва журналистика факультетларида таҳсил олаётган талабалар “Евразия” деб аталган ташкилотнинг медиа тренингларида иштирок этишмоқда. Қолаверса, ҳукуматга тўғридан-тўғри ёки билвосита алоқаси бўлган журналистлар Россияга пресс-турларга, тренингларга бориб келишди. “Евразия” фондининг Кремл пропагандаси билан алоқаси борлиги ҳам сир эмас. Аввал Қирғизистонда ҳалқаро “Интерньюс” ташкилоти журналистларни ўқитар эди, у ёпилиб, ўрни бўш қолганидан кейин, ўрнини Кремлга алоқадор “Евразия” ташкилоти эгаллади” - деди Chekit Media раҳбари Асел Сооронбаева.
Бу ҳолат глобал ахборот рақобати кучайган бир даврда Россиянинг Марказий Осиёда ўз манфаатларига ҳизмат қиладиган маълумотларни кенгроқ тарқатишга уриниши сифатида ҳам баҳоланмоқда. Бишкекдан бошланаётган бу тренинглар минтақага ёйилиши мумкин, деган тахминлар мавжуд.
“Агар ҳамкорлик фақат касбий таълим доирасида бўлса, унда яхши, лекин Россия одатда ҳар бир лойиҳани тарғибот ва минтақада таъсирини кучайтириш воситасига айлантиради. Биз ҳозир Россия учун қизиқмиз, чунки у ўз таъсири ва мавқеини сақлаб қолиш учун ҳаракат қилмоқда. Аммо бизга тенг шерик сифатида эмас, балки империя сиёсатини қўллаб-қувватловчи восита сифатида қарайди” - дейди қозоғистонлик фаол Ғалим Агелеуов.
“Евразия” ташкилоти журналистларни ўқитишга катта эътибор қаратаётган айни дамда Бишкекда "Номад ТВ" номли телеканал ҳам иш бошлаяпти.
Маҳаллий медиа сифатида тақдим этилаётган ушбу каналнинг контент продюсери эса Маргарита Симоньяннинг шогирди Анна Абакумова экани маълум бўлди. У аввал RTда ишлаган. 2022–2023 йилларда у Украинанинг Россия босиб олган ҳудудлари - Луганск ва Донецк вилоятларидан репортажлар бериб турган. Ишдаги ютуқлари учун бир неча марта Россия ҳукуматидан мукофот олган.
Симоньян урушдаги рус аскарлари учун халқдан маблағ йиғиш акциясини ўтказган пайтда Абакумовани телеканалнинг бош продюсери сифатида таништириб, маблағларни унинг ҳисоб рақамига ўтказишни таклиф қилган.
Қирғизистон Савдо-саноат палатаси раиси Темир Сариев “Номад ТВ” телеканали продюсери Абакумова билан учрашиб, ҳамкорлик масалаларини муҳокама қилган.
Унга кўра, телеканал ҳар куни узлуксиз эфирга чиқиб, Қирғизистоннинг Марказий Осиёдаги роли ҳамда Евросиё иқтисодий иттифоқи, Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилоти, Шанхай ҳамкорлик ташкилоти каби альянслар доирасидаги ҳамкорлигини ёритади. Бу ташкилотларнинг аксарида Россия етакчилик қилади.
Янги канал ходимлари орасида илгари Россиянинг Sputnik ва маҳаллий давлат медиаларда ишлаган журналистлар кўпчиликни ташкил этади. Бишкек марказидаги "Ала-Тоо" майдони четига эса телеканалнинг пиксел студияси ҳам очилган.
Озодлик қирғиз хизмати "Номад ТВ"га ишга ўтган бир қатор журналистларга изоҳ сўраб мурожаат қилган, лекин улар фикр билдиришдан бош тортишган.
Аввал маҳаллий медиаларда ишлаган, ҳозирда янги каналнинг бош муҳаррири бўлган Наталья Кролевич эса AkiPress агентлигига "Номад ТВ"нинг фаолияти ҳақида гапириб берди.
“Номад ТВ аввало, мазмунли халқаро кун тартибини кўрсатади. Қирғизистоннинг турли халқаро ва минтақавий ташкилотларда қай даражада самарали иштирок этаётгани, яқин ва узоқ қўшниларимиз билан ҳамкорлик қандай кечаётгани, давлат раҳбаримиз сафари қандай ўтаётгани ҳақида доимий равишда маълумот бериб борамиз” - деган Кролевич.
Сўнгги йилларда жаҳон ахборот маконида рақобат кучайиб, турли геосиёсий марказлар ўз ахборот таъсирини кенгайтиришга ҳаракат қилмоқда. Ғарб, Россия ёки Хитой медиа платформалари воқеаларга турлича ёндашади.
Айниқса, Украинадаги уруш манзарасида ахборот рақобати кескин тус олган. Мутахассислар фикрига кўра, бу жараёнда айрим Россия ахборот воситалари холис журналистика стандартларидан четга чиқиб, сиёсий тарғибот ва манипуляция усулларини фаол қўллайди.
“Умуман олганда, Марказий Осиёда Россия ахборотига нисбатан “тарозига солиб баҳолаш” кўникмаси шаклланди. Энди одамлар Россия тарқатаётган маълумотларни “бу Россиянинг нуқтаи назари, бу Россиянинг сиёсий манфаатлари” эканини англаган ҳолда қабул қила бошлади. Шундай шароитда Қирғизистонда "Номад ТВ" телеканалинининг очилиши ва маҳаллий журналистларни юқори маош билан ишга жалб этилиши – ташвишли сигнал. Чунки кўпчилик бу жараённинг асл илдизига эътибор бермаслиги мумкин. Ахборотни “ўзимизникилар айтди” деб қабул қилиш орқали ташқи тарғибот ички ишончли манбага айланиб қолиши эҳтимоли катта. Бу – ёмон” - дейди ўзбекистонлик таниқли журналист Анора Содиқова.
Шу билан бирга, АҚШ баъзи медиа ташкилотларининг фаолиятини чеклаётгани Россия учун ўз сиёсий ахборот ташвиқотини кучайтиришга қулай шароит яратиши мумкин, деган тахминлар ҳам мавжуд.
Таҳлилларга кўра, Марказий Осиё ҳукуматлари Ғарб медиасига нисбатан эҳтиёткорлик билан муносабатда бўлиб, айрим ҳолларда уларни мухолифатга яқин ахборот манбалари сифатида қабул қилишади.
“Марказий Осиё давлатларида “Озодлик” ва BBC каби халқаро медиа ташкилотлар фаолияти кўпинча турли чекловларга дуч келади. Шу боис Ғарб ОАВига тўсқинлик қилиб, Россия медиасига кенг имконият яратиб бериш тенгсиз ёндашув ҳисобланади. Агар қандайдир чекловлар бўлса, улар барчага бир хил татбиқ этилиши керак” - дейди Анора Содиқова.
Қозоғистонлик фаол Ғалим Агелеуов эса журналистикадагқ ҳалқаро стандартлар масаласига эътибор қаратиш кераклигини таъкидламоқда.
“Биз мустақил равишда ҳаракатланишни хоҳлаймиз, мустақил бўлишни хоҳлаймиз. Империя тарғиботи бизга керак эмас. Биз мустақил, суверен давлатлар сифатида ривожланишни хоҳлаймиз. Ахборотни тақдим этишда мувозанатни сақлаш, воқеани барча томонлар нуқтаи назаридан ёритиш, шахсий хулосалар эмас, балки манбага сўз бериш бу - умуминсоний журналистика стандарти. Шу орқали ўқувчи ёки тингловчи тўғридан-тўғри, холис маълумот асосида ўз мустақил фикрини шакллантира олади. Шу жиҳатдан бундай стандартларнинг мавжудлиги жуда муҳим”.
Қирғизистонда фаоллашаётган рус медиа лойиҳалари Марказий Осиё ахборот маконида янги муҳокамалар ва саволларни кун тартибига чиқармоқда.
Форум