2020 йил 11 октябрда эфирга узатилган бир хабарда Россия давлат телевидениеси журналисти ҳаяжон билан томошабинларга навбатдаги мавзуларни эълон қилади: президент Владимир Путин билан интервьюдан парчалар, шунингдек, Москва фахр билан тилга олаётган гипертовушли ракета синови ҳақидаги янгиликлар ва бошқалар.
«Интервьюдан кейин — яна иш», — дейди журналист, шундай қилиб Кремль илгари суриб келаётган “Путин мамлакат хавфсизлиги ва қудрати учун тинмай меҳнат қилади” деган ғояни такрорлайди. Экраннинг бурчагидаги ёрлиқда «Ново-Огарёво» — Москва атрофидаги асосий президент қароргоҳи — деб ёзилган ва кадрларда Путин эшик тутқичига қўлини узатиб, ишхонасига кириб бораётгани кўрсатилади.
Аммо бу ерда сир очилади: эшик тутқичининг жойлашуви ва яна бир нечта майда деталлардан маълум бўлишича, бу тасвирлар умуман Ново-Огарёвода олинмаган.
Аслида, бу видео Москвадан 1 500 километр жанубда, Қора денгиз бўйидаги Сочида жойлашган давлат қароргоҳи — Бочаров Ручейдаги деярли бир хил офисда суратга олинган.
Озодлик радиосининг рус хизматининг суриштирув лойиҳаси - Systema аниқлашича, Путиннинг Ново-Огарёводаги ишхонасидан фақат бирта эмас, балки икки нусха мавжуд — бири Сочида, иккинчиси эса Москва билан Санкт-Петербург орасида жойлашган Валдайда. Шу тариқа Кремль сўнгги йилларда президентнинг ҳақиқий жойлашуви ҳақида жамоатчиликни юзлаб марта чалғитган.
Systema аниқлаган ҳолатларнинг кўпчилигида гўё Ново-Огарёводаги қароргоҳда бўлиб ўтган учрашувлар аслида Сочида ёки Валдайда суратга олинган. Валдай — кўл бўйидаги, ўрмон билан ўралган шаҳарча бўлиб, Путин Украинага қарши кенг кўламли урушни бошлаганидан бери кўпроқ шу жойни афзал кўради. Бу вақтда Украина дронлари Россиядаги ҳарбий ва саноат иншоотларига ҳужумларни кучайтирган эди.
Тадқиқот Кремлнинг жуда ёпиқ ва сирли тарзда иш юритишини, шунингдек, бир неча йилдан бери Путиннинг жойлашган манзили бўйича жамоатчиликни мунтазам равишда чалғитиб келаётганини кўрсатади. Шунингдек, бу ҳолат Кремль томонидан эълон қилинаётган президент учрашувлари ва суҳбатларининг аниқ вақтини ҳам савол остига қўяди.
Август ойида чоп этилган журналистик тадқиқотда Systema Кремлдаги камида бешта учрашув — гўё апрель ёки май ойларида бўлиб ўтган деб кўрсатилган воқеалар — аслида бир неча ой аввал суратга олинганини ошкор қилди. Путин бу усулни куз фаслида ҳам давом эттирган: августдан буён Кремль камида еттита эски видеони янги деб тақдим этган, деб ёзади Systema.
Эшик ортидаги сирлар
Systema журналистлари Путиннинг деярли бир хил учта кабинети ҳақидаги хулосаларга келар экан, президент маъмурияти ёки давлат телевидениеси томонидан эълон қилинган тахминан 700 та видеони синчковлик билан таҳлил қилишган ҳамда Кремль сайтида жойлаштирилган тасвирларни солиштирганлар.
Улар шунингдек, Путин атрофидаги шахслар — хавфсизлик ходимлари ёки уни кузатиб юрадиган давлат телевидениеси журналистларининг сафарлари ҳақидаги ижтимоий тармоқдаги хабарлар ва ошкор бўлган сафар ҳужжатларини ҳам ўрганиб чиқишган.
2020 йил октябрида эфирга чиққан хабар эса бунинг энг оддий, аммо ҳайратланарли намунаси ҳисобланади.
Ново-Огарёводаги кабинетида Путиннинг иш столи яқинидаги эшик тутқичи девор панелларини ажратиб турадиган чизиқдан бироз пастроқ жойлашган — бу ҳолатни ҳужжатлар, фото ва видео лавҳалар, шу жумладан у ерда паркет ётқизган компания тасвирларидан ҳам аниқ кўриш мумкин.
Бироқ Путин ишхонадан чиқиб кетар экан, қўлини узатаётган тутқич кўринишидан бир хил бўлса-да, у девор чизиғидан бироз баландроқ ўрнатилган — фарқ фақат бир неча сантиметр, аммо барибир яққол кўзга ташланади. Бу эса интервью Москва яқинидаги Ново-Огарёвода эмас, балки Сочида суратга олинганини кўрсатади.
Кремль эълон қилган манзил билан ҳақиқий жой орасида бошқа фарқлар ҳам мавжуд: Путиннинг галстугидаги нақшлар, телевизор тумбасининг шакли, стол юзасининг ранги ва иш столидаги ёғоч ҳужжат қутиси тузилиши шулар жумласидандир.
Systema Путиннинг видеоёзувлардаги жойлашувини аниқлаш учун сафар ҳужжатларини ҳам таҳлил қилди. Масалан, Кремль 2020 йил август ойида Ново-Огарёводан эфирга узатилгани айтилган интервью аслида Сочида суратга олинган бўлиб чиқди — буни эшик тутқичининг ўрни каби майда деталлар тасдиқлайди.
Кремль билан боғлиқ саёҳат агентлиги томонидан сотиб олинган ва Systema қўлига киритган электрон авиачиптага кўра, журналист Сергей Брилёв интервью давлат телевидениесида эфирга узатилган кун — яъни 27 август куни — Сочидан Москвага парвоз қилган.
Бу ва бошқа Россия давлат телевидениесига тегишли ички ҳужжатлар Systema журналистлари томонидан ВГТРК корпорациясининг махфий маълумотлари тарқалган электрон хатлар орқали олинган. Ушбу маълумотлар журналистларга Уюшган жиноятчилик ва коррупцияни тадқиқ этиш лойиҳаси (OCCRP) томонидан тақдим этилган.
Сирни фош этган сафарлар
Бошқа бир ҳолатда, 2020 йил сентябрда суратга олинган яна бир гўё Ново-Огарёвода тасвирга олинган деб кўрсатилган. Бироқ Systema кўрган электрон хатга кўра, ўша вақтда давлат телевидениеси продюсери журналист Павел Зарубин ва бир неча тасвирчи учун Сочига хизмат сафари ташкил этишни сўраб, ҳамкасбига ёзма мурожаат йўллаган.
Путин фаолиятига бағишланган Россия-1 телеканалидаги ҳафталик янгиликлар дастури ҳаммуаллифи бўлган Павел Зарубин Сочига тез-тез бориб туради ва у ерда суратга олинган видеоларни Кремль кўп ҳолларда гўё Ново-Огарёвода олинган деб тақдим этган, деб ёзади Systema.
Интернетга сизган сафар ҳужжати ва Зарубин дастурларидан биридаги қисқа лавҳага кўра, 2021 йил октябрида Путиннинг гўё Ново-Огарёвода суратга олинган видеолари аслида Бочаров Ручейда ёзилган пайтда, президент маъмуриятида коммуникация бўйича масъул хавфсизлик ходими Сочида бир кеча тўхтаган.
Ново-Огарёво ва Бочаров Ручейдаги ишхоналар орасида эшик тутқичидан ташқари яна бошқа майда, аммо муҳим фарқлар ҳам бор: масалан, Путин ортидаги девор чизиғининг жойлашуви ва телевизор тумбасининг оёқлари шакли шулар жумласидандир.
Кремль раҳбарларининг Бочаров Ручей қароргоҳидан фойдаланиш тарихи камида Никита Хрушчёв (1953–1964 йиллардаги Совет Иттифоқи раҳбари) ва унинг вориси Леонид Брежнев даврига бориб тақалади. 1950-йилларда қурилган бино кейинчалик бузиб ташланиб, унинг ўрнига 2014 йилги Сочи қишки Олимпия ўйинлари арафасида янги бино барпо этилди.
Ўйинларнинг очилиш маросимидан кўп ўтмай суратга олинган видеолавҳаларда Россия маданият арбоблари билан бирга Путин ва 2004 йилги Олимпиадада бадиий гимнастика бўйича олтин медал олган Алина Кабаеева иштирок этган қабул маросими кўрсатилган. Кабаева кўплаб манбаларда Путиннинг камида икки фарзандининг онаси сифатида тилга олинади.
Йиллар давомида Путин Бочаров Ручей қароргоҳида кўплаб давлат раҳбарлари ва Россия амалдорларини қабул қилган. Systema таҳлил қилган маълумотларга кўра, COVID пандемияси даврида, яъни 2020–2021 йилларда гўё Ново-Огарёвода бўлиб ўтган деб кўрсатилган учрашувларнинг камида учдан бир қисми аслида Бочаров Ручейда ўтказилган.
Шу билан бирга, Путин Валдайда ҳам кўп вақт ўтказган — у ердаги офиси Москва яқинидаги ва Сочидаги офислар билан деярли бир хил кўринишга эга.
Якканишинлик ва хавфсизлик
Сўнгги йилларда Путин тобора кўпроқ Валдай қароргоҳини афзал кўрмоқда. У 2023 йил февралидан, яъни Россия Украинага қарши кенг кўламли урушни бошлаганидан бир йил ўтгач, деярли бутунлай Бочаров Ручейдан узоқлашган.
Бундан ташқари, Systema таҳлил қилган Кремль видеолари ва бошқа материаллар шуни кўрсатадики, 2025 йилда гўё Ново-Огарёвода суратга олинган деб эълон қилинган Путиннинг деярли барча учрашувлари аслида Валдайда бўлиб ўтган.
Россиядаги авторитаризм ва бюрократияни тадқиқ қилган социолог Константин Гаазенинг таъкидлашича, Украинага қарши уруш давомида, Россиянинг ҳарбий ва энергетика объектларига дрон ҳамда ракета ҳужумлари кучайиб бораётган бир пайтда, Путиннинг Валдай қароргоҳини афзал кўриши учун оддий сабаб мавжуд.
«Бу, албатта, хавфсизлик масаласидир», — дейди Гаазе.
Унинг сўзларига кўра, Бочаров Ручей Сочида баланд тепаликда жойлашган ва нисбатан очиқ ҳудуд ҳисобланади, Ново-Огарёво Москва яқинида жойлашгани боис, у ерда кучли мудофаа тизимларини жойлаштириш ортиқча эътибор тортиши мумкин. Валдай қароргоҳи эса анча якка ва ёпиқ ҳудудда бўлиб, Озодлик радиосининг рус хизмати август ойида хабар беришича, қароргоҳ атрофида 12 та ҳаводан мудофаа тизими ўрнатилган — уларнинг кўпчилиги “Панцирь-С1” туридаги ракета комплексларидир.
Путиннинг матбуот котиби Дмитрий Песков мақола чоп этилишидан олдин Systema юборган саволлар билан танишган, аммо жавоб бермаган. Шунингдек, ВГТРК матбуот хизмати ҳам журналистлар сўровига изоҳ билдирмаган.
2020 йилда рус тилидаги мустақил "Проект" нашри биринчи бўлиб Путиннинг иккита деярли бир хил офиси — бири Ново-Огарёводa, иккинчиси Бочаров Ручейда — борлигини ёзганидан сўнг, Песков бу хабарни рад этган ва “бир хил ишхоналар йўқ” деган баёнот берган эди.
Шунга қарамай, Путин маъмурияти сўнгги йилларда юзлаб учрашувларнинг ҳақиқий манзили юзасидан россияликларни чалғитиб келганини исботловчи далилларга ҳалигача изоҳ бермаган.
