Сентябр ойи бошида Ўзбекистоннинг биринчи президентининг одатда омма эътиборидан четда қолиб келган кенжа қизи Лола Каримова-Тиллаева, кутилмаганда ижтимоий тармоқларга видеомурожаат билан чиқди. У ўз мурожаатида отаси ўлимининг тўққиз йиллиги муносабати билан унинг хотираси ҳурмат қилиниши кераклигини айтди.
Натижада у танқидлар тўлқинига дуч келди. “Азаттык Азия” журналистлари Лола Каримова-Тиллаева кимлиги, Ислом Каримов даврида нима билан танилгани ва ҳозир нималар билан шуғулланаётгани билан қизиқди.
“Қичимаган жойни қашлаш ножоиздир”
Сентябр ойи бошида Инстаграмда эълон қилган видесида Каримова-Тиллаева марҳум отаси алғов-далғов йилларида Ўзбекистонда барқарорликни сақлаб қолишга муваффақ бўлганини айтди:
“Бугун тўлиқ масъулият билан айта оламанки, биринчи Президентимиз Ўзбекистонни ички урушлардан, тўқнашувлардан асраб қолган. Яқин Шарқдаги айрим мамлакатлар, жумладан, Сурия ёки бошқа қўшни юртлар бошидан кечирган фожиалар Ўзбекистонни четлаб ўтган бўлса, бу айнан унинг доно сиёсати ва қатъиятли раҳбарлиги боис бўлган. Бунинг учун унга миннатдорлик билдиришга ҳақлимиз. Бу фақат менинг фикрим эмас, деб ўйлайман””.
У, шунингдек, оммавий ахборот воситаларида Ислом Каримов меросини йўқ қилишга уринишлар бўлаётганини айтди. Унинг сўзларига кўра, булар қаторига “пуллик интервюлар, туҳмат материаллари ва троллик фаолияти” киради.
"Бу ҳужумларнинг барчаси менга кулгили туюлади. Тарихни қайта ёзиб бўлмайди. "
У аллақачон мамлакат тарихида рол ўйнаган. Энг муҳими, унинг ҳаракатлари Ўзбекистонни бугунги кунга олиб келди”, — дея қўшимча қилди у.
Каримова-Тиллаева отасини меҳр билан эслаган барчага миннатдорчилик билдирди ва бир кун келиб у билан боғлиқ шахсий воқеани айтиб беришга ваъда берди.
Бу мурожаатга муносабат муаллиф кутгандек бўлмаган бўлиши мумкин. У ва отасининг мероси кўплаб танқидларга учради.
Биринчи бўлиб Журналистика ва оммавий коммуникациялар университети ректори Шерзодхон Қудратхўжа жавоб берди. У Каримов “мамлакатни фалокатдан қутқарди” деган иддаони шубҳа остига олди.
“Синглимиз Оталаридан яхшилаб сўрасалар бўларкан нимага бундай бўлганини. Балким қўшнилардан фарқли равишда айнан бизда радикаллашувга олиб келувчи 90 йиллардаги нотўғри тутилган сиёсат сабабдир? <...> Балким айнан И.Каримовнинг бошқарув услуби (бизни собиқ Сурия ё собиқ Афғонга ўхшаб қолишимиз) бу унсарларни чиқаргандир? Оталари айтканидек қичимаган жойни қашлаш ножоиздир…”- деб ёзди у.
Танқидий баҳоларни бошқа жамоат арбоблари, масалан, ўзбек шоираси Дилором Иcҳоқова ҳам қўллаб-қувватлади.
“Ўзбекистон мустақиллиги Каримов ўз мамлакатини эркин бошқариш, барча муҳим лавозимларга содиқ одамларни тайинлаш, ўз ўрнида мустаҳкамланиб, мустабидликни ўрнатиш имкониятини англаб йетган куни тугади, деб ҳисоблайман. Бу мустақиллик Каримовнинг мустақиллигига айланди.
"Бу мустақиллик эди, улар ўзлари хоҳлаганини қилдилар. Ўзбек халқи бу мустақилликдан ҳеч қандай наф кўрмади", деди Исхоқова “Парадигма. уз” каналида.
Лола Каримова-Тиллаева ҳам Инстаграмда “сиёсий муҳокамалар”га қўшилмаслигини билдирган жавоб ёзди: “Биринчи Президент вафотининг 9 йиллиги муносабати билан менинг постимга ноаниқ муносабат билдиришга буйруқ берганларнинг катта бахтига, мен ҳеч қандай баҳс-мунозарага киришиш учун сиёсий амбицияларга эга эмасман”.
Яхши рус мақолида айтилганидек, "тинч турган балони қўзғатма".
“Ўзбекистондаги барча мулкимизни сотдик”
Каримовнинг кенжа қизи аввал ҳам танқидларга учраган эди. Мисол учун, 2011 йилда у француз Rue89 интернет нашрини туҳматда айблаб, судга берган.
Бу воқеага Канндаги хайрия акцияси ҳақидаги мақола сабаб бўлган, унда Лола “диктаторнинг қизи” деб аталган ва ўша пайтда Ўзбекистоннинг Испаниядаги элчиси ва БМТнинг Женевадаги штаб-квартирасида ишлаган синглиси Гулнора Каримова билан бирга қиммат тадбирлар орқали ўз мамлакати обрўсини оқлашга уринганликда айбланган.
Мақолада машҳур италиялик актриса Моника Беллуччи хайрия тадбирида иштирок этгани учун 190 минг евро олгани айтилган.
Каримова-Тиллаева товон пули сифатида 30 минг евро талаб қилган, бироқ суд журналистлар тарафини олган. “Чегара билмас мухбирлар” халқаро ташкилоти ҳукмни олқишлаб, уни “мантиқий” деб атади.
Лола Каримова 1978 йилда Тошкент шаҳрида туғилган. У Ислом ва Татяна Каримовнинг кенжа қизи. Унинг катта опаси Гулнорадан ташқари Пётр исмли катта акаси ҳам бор. Тошкентдаги Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университетининг халқаро ҳуқуқ йўналиши бўйича бакалавр ва магистр даражасини олган. Кейинроқ – Тошкент Давлат университетида психология фанлари номзоди ҳам бўлган.
Лола Каримованинг ўтмиши ҳақида расмий манбаларда маълумот йўқ. Баъзи маълумотлар 2004 йилдаги АҚШ дипломатик ёзишмаларида мавжуд бўлиб, улар Wikileaks томонидан нашр этилган.
Уларда Каримовнинг ўша пайтда 26 ёшда бўлган кенжа қизи ҳар оқшом ўзининг Porsche Cayenne машинасини Тошкентнинг энг ҳашаматли кўчасига олиб чиққан “базмчи қиз” сифатида тасвирланган.
Манбаларнинг таъкидлашича, у кўп йиллар давомида Абу Сахийга эгалик қилган "гангстерга ўхшаш" йигити ва бўлажак турмуш ўртоғи Тимур Тиллаев билан эрта тонггача зиёфат қилишни ёқтирган. Мамлакатдаги бу йирик савдо ва транспорт компанияси товарларни импорт қилган ва Тошкентдаги шу номдаги улгуржи бозорга ҳам эгалик қилган.
Эр-хотин қачон турмушга чиққани номаълум. Улар Ўзбекистонни чорак аср давомида темир мушт билан бошқарган Ислом Каримов ҳаётлигида, 2016 йил сентабр ойида 78 ёшида вафот этгунига қадар хорижга кўчиб ўтган.
2006 йилда Тиллаевлар Ригага жойлашдилар. Кейинчалик улар Парижга, кейин Швейцарияга кўчиб ўтишди. Лола Каримова-Тиллаеванинг уч фарзанди бор. Унинг тўнғич қизи 26 ёшли Марям АҚШда яшовчи таниқли блогер ва инфлюенсер.
Сиёсий ва бизнес элитада фаол иштирок этган опаси Гулнорадан фарқли ўлароқ, Лола хайрия ишлари ва маданий лойиҳаларни афзал кўрарди. У 2002 йилда болаларга ёрдам бериш мақсадида ташкил этилган "Сен ёлғиз эмассан" жамғармасини бошқарган (ташкилотнинг ҳозирги фаолияти номаълум).
2007 йилда Лола Каримова-Тиллаева Ўзбекистоннинг Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Таълим, фан ва маданият масалалари бўйича ташкилоти (ЮНЕСКО)даги доимий вакили этиб тайинланган эди.
Шунингдек, у кўп йиллар давомида Ўзбекистон гимнастика федерациясини бошқарган, Осиё гимнастика иттифоқининг фахрий президенти лавозимларида ишлаган, Москва давлат университетининг Тошкентдаги филиали директори ўринбосари лавозимларида ишлаган.
2013 йилда Каримова-Тиллаева ўзининг парфюмерия уйига асос солган. Компания веб-сайтида ёзилишича, “Лола парфюмерия санъатини ўрганишни бошлаган ва кўп йиллар давомида фенг-шуй бўйича ўрганганидан сўнг, ушбу фалсафага сингиб кетган чуқур ғояларни хушбўй тилга ўгирадиган парфюмерия уйини топишга қарор қилган”.
Ўзбекистон оммавий ахборот воситалари унинг жамоатчилиги, ҳукумати ва бошқа фаолияти ҳақида деярли ёритилмаган. Тиллаевлар хорижда ҳашаматли кўчмас мулк сотиб олиш каби жанжалларда кўпроқ оммавий ахборот воситаларининг эътиборига тушган.
Озодлик 2013 йилда АҚШнинг Лос-Анжелес ғарбида жойлашган Беверли-Хиллзда, асли фаластинлик машҳур америкалик архитектор Муҳаммад Ҳадид томонидан француз шатоси услубида лойиҳалаштирилган саройни тахминан 58 миллион долларга ҳарид қилгани ҳақида Озодлик хабар қилган эди.
Суриштирув маълумотларига кўра, 4460 квадрат метр майдонни эгаллаган саройда еттита ётоқхона ва 11 та ҳаммом, 200 нафар меҳмонга мўлжалланган банкет зали, галерея, 12 та машинага мўлжалланган ер ости гаражи, супер-кинотеатр, очиқ ва ёпиқ бассейн, тўртта атиргул боғи, оққушлар ҳовузи, иккита фаввора бор.
Орадан бир неча йил ўтиб америкалик журналистлар бу қаср Ислом Каримовнинг кенжа қизининг Калифорниядаги ягона қиммат мулки эмаслигини аниқладилар.
2015 йилда Американинг The New York Times газетаси Лола Каримова-Тиллаева ва унинг турмуш ўртоғи Лос-Анжелесда ҳар бири бир неча миллион долларлик жами тўртта ҳашаматли уй сотиб олгани ва улар ҳашаматли Бел Айр мавзесида жойлашгани ҳақидаги суриштирувни эълон қилган эди.
Лола Каримова-Тиллаеванинг Женева яқинида 2010 йилда 47 миллион долларга сотиб олинган резиденсияси ҳам бўлган.
Каримова-Тиллаеванинг адвокатлари бу хабарларни спекулятив дея рад этиб, оиланинг бойлиги Тимур Тиллаевнинг бизнеси билан боғлиқ ва Ўзбекистон давлат ресурсларига алоқаси йўқлигини даъво қилган.
"У [Лола Каримова-Тиллаева – Таҳрир. ] ва унинг турмуш ўртоғи Тимур ҳеч қачон оилавий аҳволидан фойдаланмаганини яна бир бор таъкидлаймиз. У аввалроқ айтганидек, унинг эри савдо ва транспорт ширкатининг акциядори. У тендерларда қатнашмаган ва фаолияти газ ва пахта каби миллий ресурсларга алоқадор эмас. Тимур компанияси барча тадбиркорлик қоидаларига амал қилади ва солиқ имтиёзлари ёки монополияга эга эмас”, деб ёзган унинг адвокати Озодликнинг 2015 йилдаги ёзма сўровига жавобан.
2013 йилда Каримова-Тиллаева Би-Би-Си Ўзбек Хизмати билан суҳбатда бошқа нарсалар қатори, Женевадаги уй ипотека эвазига сотиб олинганини таъкидлаган.
"Бизнинг бойлигимизни аниқлашда қандай ҳисоб-китоблар қўлланганини билмайман. Ишончим комилки, улар ҳақиқатан ҳам бошқаларнинг ютуқлари учун мақтов олишмоқда. Бизнинг асосий қароргоҳимиз Женевадаги оилавий уйимизга келсак, биз Ўзбекистондаги барча кўчмас мулкимизни сотиб, Ўзбекистонга келганимизда Тошкентдаги квартирамизни қолдириб, болаларимиз билан яшадик.
Женевада уй қийматининг 18 фоизини ўз маблағимиз ҳисобидан тўладик, қолган қисмини эса банк кредити билан қопладик”.
2024 йилда The Wall Street Journal Тиллаевларнинг Беверли-Хиллздаги уйи 36 миллион долларга сотилгани ҳақида хабар берган эди.
Гулнора Каримованинг сояси
Лола узоқ йиллар катта опаси Гулноранинг соясида қолди. Гулнора бир пайтлар Марказий Осиёдаги энг машҳур аёллардан бири ва отасининг президентлигининг эҳтимолий давомчиси саналар эди.
2013 йилда Би-Би-Сига берган интервюсида Лола опаси билан алоқаси йўқлигини айтди.
"12 йилдан ортиқ гаплашмадик. Ҳеч қачон сир бўлмаган, кўпчилик билади. Ўртамизда оилавий ёки дўстона муносабатлар йўқ. Оилавий тадбирларда ҳам кўришмаймиз".
"Ҳар қандай яхши муносабатлар ўхшаш дунёқарашни, характернинг ўхшашлигини ёки бир хил севимли машғулот ёки одатларни талаб қилади. Нимадир бўлиши керак, ҳеч бўлмаганда қарашларда умумийлик бўлиши керак — ва бизнинг муносабатларимизда бундай нарса ҳеч қачон бўлмаган, бўлмаган ҳам. Биз бутунлай бошқа одамлармиз", деб ёзади Ислом Каримовнинг кенжа қизи.
Можаролар Ўзбекистоннинг биринчи президенти оиласининг кейинги авлодига ҳам таъсир қилди. Лоланинг тўнғич қизи, блогер Марям Тиллаева яқинда Инстаграмда онаси билан бир неча йилдан бери гаплашмаётганини маълум қилди:
"Вақт ўтган сайин яна кўп нарсалар тўпланиб бораверади. Қачон ярашамиз, билмайман, чунки мен уни тобора камроқ танияпман. . . борган сари, унинг сўзларига кўра, у ўзидан қочиб, эътибор учун кўп иш қиладиган одамга ўхшайди".
Лола Каримова-Тиллаева бу постга жавоб бермади.
Тиллаевлар оиласининг яна икки фарзанди — ўғли Умар ва София исмли қизи бор, бироқ улар ҳақида очиқ манбаларда ҳеч қандай маълумот йўқ.
2016 йилнинг ноябрида, отаси вафотидан икки ой ўтиб Лола хайрия фаолияти билан шуғулланиш ва марҳум президентнинг “хотираси ва тамойилларини абадийлаштириш” учун мўлжалланган Ислом Каримов жамғармасига асос солган эди.
Ислом Каримов вафотидан бир йил ўтиб, Лоланинг турмуш ўртоғи Тимур Тиллаев Ўзбекистонда эгаси ва номини ўзгартирди.
Орадан бир йил ўтиб Лола Каримова-Тиллаева ўз мамлакатидаги барча расмий лавозимлардан истеъфога чиқди ва яна жамоат ҳаётидан ғойиб бўлди — яқинда отаси вафотининг йиллиги муносабати билан қилган мурожаатигача.
Форум